Փոլ Հոլբախ` մտքեր

Մարդը դյուրընկալ, զգայուն, բանական և խելամիտ էակ է, որը ձգտում է ինքնապահպանման ու երջանկության: Ապագա երանության սպասումը և ապագա տառապանքների սարսափը մարդկանց սոսկ խանգարել են մտածել այն մասին, որ երջանիկ դառնան այստեղ` երկրի վրա: Բնությունը չգիտենալը արմատն է եղել այն անհայտ ուժերի, որոնց առջև այնքան երկար ժամանակ դողացել է մարդկային ցեղը, և այն սնահավատ դավանանքների, որոնք եղել են նրա բոլոր դժբախտությունների աղբյուրը: Սակայն երբեք հնարավոր չէ երջանիկ ապրել, եթե ամբողջ ժամանակ դողում ես սարսափից: Որպեսզի մեր երջանկությունը լիակատար լինի, մենք կարիք ենք զգում մեզ շրջապատող մարդկանց մտերմական կապին ու օգնությանը, իսկ վերջինները կհամաձայնեն սիրել ու հարգել մեզ, օգնել մեզ մեր ծրագրերում, աշխատել մեր երջանկության համար միայն այն չափով, ինչ չափով մենք պատրաստ ենք աշխատել նրանց բարեբախտության համար: Այդ անհրաժեշտ կապն անվանում են բարոյական պարտք, բարոյական պարտականություն: Այն բարեկամը, որն օգտակար չէ իր բարեկամին, նրա համար դառնում է օտար մարդ: Ասել, թե բարոյական իդեալները բնածին են կամ բնազդի արդյունք, նույնն է, թե պնդել, որ իբր մարդ ընդունակ է կարդալու` դեռևս չիմանալով այբուբենը:
Արդարադատությունը բոլոր հասարակական առաքինությունների հիմքն է: Իսկ խիղճը մեր ներքին դատավորն է, որն անսխալ վկայում է այն մասին, թե մեր արաքները որքանով են արժանի մեր մերձավորների հարգանքին կամ պարսավանքին: