Էռնեստո Չե Գևարա մաս 2

Չե Գևարան հայ մեծանուն կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի մասին ասել է. «Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունն անմահ է, այն իր մեջ կրում է հայ ազգի ոգին` պայքարի և հաղթանակի ոգին...»:

Երբ սերժանտ Տերանը ներխուժեց դպրոցական դասարան, որտեղ հսկողության տակ պահում էին գերուն, վիրավոր Չեն մեծագույն լարումով փորձեց կանգնել։ Տեսնելով ոտքի ելնող պարտիզանական հրամանատարին, մարդասպանը շփոթվեց։ Այդժամ, համաձայն ապոկրիֆներից մեկի, Չե Գեվարան հրամայեց նրան. «Կրակի՛ր, շան որդի»։ Իսպաներեն «շան որդին» վիրավորանք է, որը չի կարող ներել իրեն հարգող ոչ մի տղամարդ։ Եվ շան որդին ինը գնդակ արձակեց Չեի վրա...

ՍՊԱՆՎԵՑ ԵՐԿՈՒ ԱՆԳԱՄ

Ուղիղ տասը տարի անց ֆրանսիացի փիլիսոփա Ռեժի Դեբրեն, որը Չե Գեվարայի հետ մասնակցել էր Բոլիվիայում պարտիզանական պայքարին, հայտարարեց. «Չեն սպանվեց երկու անգամ. նախ՝ սերժանտ Տերանի ավտոմատային կրակահերթով, այնուհետ՝ իր միլիոնավոր դիմանկարներով»։

Իրեն նվիրված ֆիլմերի, վեպերի, ներկայացումների, հետազոտությունների թվով Չեն գերազանցել է XX դարի երկրորդ կեսի ցանկացած քաղաքական գործչի։ Նրա պատվին հորինում են ռոք օպերաներ, ջանք չեն խնայում, որ Չեի անունը վերածեն ապրանքի։

Ո՞րն է այդ վիթխարի մարդկային ֆենոմենի գաղտնիքը, որի անունն է Էռնեստո Չե Գեվարա։ Պատասխանը, ամենայն հավանականությամբ, ամփոփված է նրանում, որ նրա անձի մեջ կենտրոնացած են հավերժական հարցերը. «Ո՞վ ենք մենք եւ ինչո՞ւ ենք եկել այս աշխարհ», «Ո՞րն է մեր կյանքի եւ մահվան իմաստը» եւ այլն։

Չեն 60-ականների կեսին աշխարհում բարձրացած հեղափոխական ալիքի առաջնորդն էր։ Նա ահավոր վախենում էր այն բաց թողնել։ Լինելով ողջ աշխարհի չքավորների առաջնորդը, նա առաջին գլոբալ հեղափոխականն էր։ Չէ՞ որ նույնիսկ ամենախոշոր հեղափոխական գործիչները (Լենինը, Մաոն, Հո Շի Մինը) դուրս չեն եկել ազգային շրջանակներից։

ՔԱՄՈՒՑ ՆԵՐԲԱՆՆԵՐՈՎ ՄԱՐԴԸ

Չեն՝ «քամուց ներբաններով մարդը», դիտում էր ողջ աշխարհը որպես միասնական մարտադաշտ. «Ես բախտ եմ ունեցել լինելու... իր ազատության համար պայքարող աշխարհի պատմության որոշ ամենահերոսական պահերին»։

Հեղափոխությունը նրա ճակատագիրն էր։ Իր ողջ կյանքով նա մարմնավորում էր այդ ճակատագիրը։ Չեն ասես չափում էր ուժը պատմության հետ։

Ճակատագրի մարդկանց պարագայում անխուսափելիորեն գալիս է մի պահ, երբ սկսում են ապացուցել իրենց իրավացիությունը սեփական կյանքի գնով. «Իմ երազանքները սահման չեն ունենալու։ Համենայն դեպս այնքան ժամանակ, քանի դեռ գնդակները չեն ասել վերջին խոսքը»։

Ինչպես Սոկրատն ընտրեց թույնով գավաթը, ինչպես Քրիստոսը խաչ ելավ, այնպես էլ Չե Գեվարան Բոլիվիական դատաստանում սեփական կյանքի գնով հաստատում էր նոր աշխարհի իր նախագիծը։ Դա ամենեւին էլ ինքնասպանի կեցվածք չէր. «Մենք չենք փորձում կեցվածքները վերջին գործողության համար, մենք սիրում ենք կյանքը եւ կպաշտպանենք այն»։

ՉԵՆ ՀԱՂԹԵՑ ԻՐ ՊԱՐՏՈՒԹՅԱՆԸ

Չեի անձի պատմական վիթխարի նշանակությունն այն է, որ միլիոնավոր մարդիկ ողջ աշխարհում թոթափում էին ստրկության հոգեբանական լուծը եւ ձեռք բերում ներքին ազատություն։

Իր հանդուգն ապրած կյանքով Չեն ցուցադրում է մեզ հերոսական կյանքի արվեստը։ Նա XX դարի խոշորագույն ողբերգակն է։ Ի տարբերություն ճակատագրի ոտնահարած անտիկ հերոսների, Չեն ցուցադրում է մեզ անօրինակ հաղթանակ ճակատագրի նկատմամբ։

Կոնգոյում Չեն ստացավ «մուգանդա» մականունը. «նա, ով թեթեւացնում է ցավը»։ Նրա անվեհեր ազատությունը մարդկանց առջեւ բացում էր հոգեւոր ււ բարոյական հափշտակիչ հեռանկարներ։ Հենց այդ պատճառով էլ այդչափ պաթետիկորեն, այդպիսի աներեւակայելի կրքով ապրած նրա կյանքը շարունակում է վարակել սերունդներին։

Բոլիվիայում վերջին մարտում պատմությունը, ասես ծաղրելով նրա խոսքերը, թե՝ «Պարտիզանի համար սապոգները հրացանից կարեւոր են», զրկեց նրան ե՛ւ սապոգներից (կորցրեց գետանցման ժամանակ), ե՛ւ կարաբինից (շարքից դուրս եկավ թշնամու գնդակից)։

Բայց Չեն հաղթեց իր պարտությանը։ Եվ երբ ուղղաթիռի սահնակողերից կապված Չեի դիակը թռչում էր երկնքում, նրա լայն բացված աչքերը խաղաղված էին։

Նա արեց իր գործը։ Նա մտավ պատմություն։ Նա ոտքի հանեց միլիոնավոր մարդկանց ծնկաչոք վիճակից։